‘खेलाँची नठानौँ दम रोगलाई’

मधुमेह, ब्लड प्रेसर जस्तै दीर्घ रोग हो दम । नेपालको कुल जनसंख्याकोे ११ प्रतिशत अर्थात् झण्डै ३० लाख नेपालीमा दम रोग देखिएको छ । दम वृद्धवृद्धामा मात्रै देखिन्छ भन्ने धेरैको बुझाइ छ तर यो रोग सबै उमेर समूहको व्यक्तिमा हुने चिकित्सकहरु बताउँछन् । समयमै दम रोगको पहिचान गरी उपचार गरिएन भने फोक्सो र मुटुजस्ता शरीरका महत्वपूर्ण अङ्ग गुम्न सक्छन् ।

नेपालमा वर्षेनी दमका बिरामी बढ्दै गईरहेका छन् । दम रोग लाग्नुमा धुम्रपान मुख्य कारण भए पनि पछिल्लो समय बढ्दो वायुप्रदूषण पनि मुख्य कारण बन्न थालेको छ । दम कस्तो रोग हो ? कस्ता व्यक्तिलाई लाग्छ ? नेपालमा दम रोगीको अवस्था, चिसोको समयमा दमबाट बच्ने उपाय आदिका बारेमा वीर अस्पतालका छाती रोग विभागका प्रमुख डा. अशेष ढुङ्गानासँग गरिएको कुराकानी–

दम कस्तो खालको रोग हो ?

दम भनेको श्वासप्रश्वास सम्बन्धी एउटा दीर्घ रोग हो । विभिन्न उमेर समूहका व्यक्तिमा विभिन्न किसिमका दम हुन्छन् । यसमध्ये मुख्य गरी सिओपिडी दम धुम्रपान गर्ने व्यक्तिमा, वायुप्रदूषण (घरभित्र र बाहिरको प्रदूषण)को कारणले हुन्छ । यस्तै कम उमेर समूह र विशेषगरी महिलाहरु, एलर्जीका समस्या भएका व्यक्तिहरुलाई आस्मा दमको समस्या देखिएको छ । साथै मुटुसम्बन्धी रोग भएका बिरामी, रक्तअल्पता र अन्य रोगका बिरामीलाई पनि श्वाँ—श्वाँ हुन्छ, त्यसलाई पनि सामान्य रुपमा दम नै भन्ने गरिन्छ । त्यसैले दम धेरै रोगको एउटा समूह हो भने शरीरमा हुने धेरै रोगको लक्षण पनि ।

आफूलाई दम भएको हो कि भनेर अनुमान गर्न सकिने लक्षणहरु कस्ता हुन सक्छन् ?

दम रोगको पहिलो र मुख्य लक्षण भनेको श्वाँ श्वाँ हुनु हो । श्वास फेर्न अप्ठ्यारो हुने हो । सुरुवाती अवस्थामा हेर्ने हो भने सामान्य अथवा भारी काम गर्दा, लामो बाटो हिँड्नु पर्दा र फटाफट हिँड्नु पर्दा, उकालो या सिडी चढ्दा यदि तपाईलाई श्वास फेर्न अप्ठ्यारो हुन्छ भने त्यो दमको पहिलो लक्षण हो । यो अवस्थामै उपचार भएन र दम बिग्रिदैँ गयो भने सामान्य काम गर्दा, दुई–चार पाईला हिँड्दा पनि समस्या हुन्छ । बस्दा बस्दै पनि श्वास फेर्न गाह्रो हुन्छ ।

साथै दमका बिरामीलाई लामो समयसम्म खोकी लाग्ने, सेतो वा पहेंलो रङको खकार आउने, छाती दुख्ने, लामो समय खुट्टा झु्ण्ड्याउँदा सुन्निने वा निलो हुनेजस्ता लक्षणहरु रोग बढ्दै गएपछि आउने समस्याहरु हुन् ।

त्यसैले श्वास फेर्न गाह्रो भएको छ, छाती भारी भएको या श्वाँ–श्वाँ भईरहेको छ, छातीबाट घ्यारघ्यार आईरहेको छ अथवा लामो समय खोकी लागेको छ भने दम रोग हुन सक्छ । विशेषत धुम्रपान गर्ने र विभिन्न कारणले प्रदूषित हावामा श्वास लिन परिरहेकाहरुले माथि उल्लेखित लक्षण भएका मानिसहरुले स्वास्थ्य संस्थामा गएर आफूलाई दम भए–नभएको पत्ता लगाउनु राम्रो हुन्छ ।

नेपालमा कुन दमका रोगी बढी छन् ?

राष्ट्रिय अनुसन्धान परिषद्ले गरेको सर्भेमा पनि नसर्ने रोगमध्ये सबैभन्दा बढी सिओपिडी दम भएको पाईएको छ । नेपालको कुल जनसंख्याको ११ प्रतिशत हाराहारीमा यो दमका रोगी भएको पाईन्छ । आस्मा दम पछिल्लो समय कम उमेर समूहका व्यक्तिमा धेरै देखिएको छ । श्वाँ—श्वाँ हुने, छाती घ्यार—घ्यार हुने, खोकी लाग्ने समस्या बोकेर कम उमेर समूहकै व्यक्ति आउँछन् । नेपालमा बढी मात्रामा देखिएको पनि सिओपिडी र आस्मा दम नै हो ।

दमका समस्या बोकेर मानिस कुन अवस्थामा अस्पताल आउँछन् ?

वीर अस्पतालमा दमका समस्या बोकेर देशको विकट ठाउँबाटसमेत मानिस आउनु हुन्छ । कर्णाली र सदूरपश्चिम प्रदेश जहाँ धुवाँको प्रकोप धेरै छ, ती प्रदेशमा अझै पनि दाउराको प्रयोगबाट खाना बनाउने चलन धेरै छ । अन्य क्षेत्रभन्दा ती क्षेत्रका मानिस दमको समस्या बोकेर बढी मात्रामा आउँछन् ।

यस्तै सहरी क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने बढ्दो वायुप्रदूषणको कारणले दमको समस्या बोकेर आउने नागरिकको संख्या पनि उत्तिकै छ । साना बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धासम्म यो समस्या बोकेर आउँछन् ।

यसमा पनि कोही व्यक्ति दमको सुरुवातको अवस्थामा आउनु हुन्छ भने कोही दम धेरै बल्झेर अक्सिजन नै चाहिने अवस्थामा अस्पताल आउँछन् । कोही त मुटुलाई पनि असर गरिसकेपछि अस्पताल आउँछन् । हामीले दमको अवस्था अनुसार उपचार गर्दै आईरहेका छौँ ।

दम रोगप्रति हेर्ने दृष्टिकोणमा केही फरक पाउनु भएको छ ?

केही दिन पहिला हामीले नेपाल सरकारको पहलमा विश्व सिओपीडी दिवस पनि मनायौँ । सिओपिडी दमबाट विश्वमा ३५ करोड मानिस प्रभावित छन् । धेरै लामो समयदेखि नै विश्व समूदायले दम रोगको बारेमा जनचेतना फैलाईरहेका छन् । तर, नेपालमा भने जनचेतना कम पाएका छौँ ।

राष्ट्रिय अनुसन्धान परिषदको तथ्याङ्कलाई हेर्ने हो भने कर्णाली प्रदेशका २५ प्रतिशत नागरिकमा सिओपिडी दम पाएका छौँ भने नेपालभरमा ११ प्रतिशत छ । त्यसैले पनि दमको बारेमा जति जनचेतना हुनुपर्ने हो, त्यति भएको छैन ।

स्वास्थ्यप्रतिको पहुँच हामीले सोचेको जस्तो हुन नसके पनि बिस्तारै बढ्दै गईरहेको छ । त्यसैले पनि दम रोगका बिरामीको संख्या दिनानुदिन बढ्दै गईरहेको छ । भविष्यमा पनि बढ्दै जाने हामीले अनुमान गरेका छौँ ।